Nog een goede vriend van Terborgh: Hubert Hermans, midden op de foto. Links Hubert’s vrouw Marguerite. Rechts, vermoedelijk, zijn vriend de Letse journalist Georgs Timuska. Foto genomen op de Puente Internacional te Irún, op 6 november 1938, een paar maanden na Terborgh’s vertrek uit Spanje op overplaatsing naar Peking. Voortreffelijk journalist, tevens avonturier die het gevaar opzocht. Nadat de Spaanse burgeroorlog voorbij was versloeg Hermans de Russisch-Finse oorlog in Finland en bereikte vervolgens via de Verenigde Staten Indo-China, waarschijnlijk op weg naar Terborgh in Peking. Hij overleed op 3 december 1940 in een ambulance tussen Sisophon en Battambang in Cambodja, nadat een moord op hem was gepleegd te Poipet aan de Thaise grens. Die aanslag was waarschijnlijk bedoeld voor het plaatselijke hoofd van de Franse Sureté met wie hij op diens veranda een bierje aan het drinken was. Hij werd begraven op de Franse begraafplaats te Saigon, gelegen aan de rue Legrand de la Liraye. Samen met Terborgh en de Nederlandse vice- consul te Madrid, de onverschrokken Duitser Franz Schlosser, was hij tussen 1936 en 1938 nauw betrokken bij de geheime opname en verzorging van een groot aantal Spaanse asylzoekers in gebouwen van de Nederlandse ambassade te Madrid, vooral vrouwen en kinderen. Vervolgens bij hun evacuatie naar Nederland alwaar zij op Ameland het eind van de oorlog afwachtten. De drie waren ook betrokken bij de ontsnapping uit republikeins gebied van enige vooraanstaande rechtse Spanjaarden.
Een jaar of tien geleden, tijdens mijn onderzoekingen in de dagboeken van de schrijver F.C. Terborgh, had ik ook toegang tot zijn archief van honderden foto’s en negatieven, opgeborgen in ouderwetse kaartenbakjes.
Op de bodem van een van die doosjes vond ik een minuscuul pakje. Een in vier delen gevouwen envelop van de Bar Basque in Saint-Jean-de-Luz. Dit etablissement werd tijdens die oorlog gefrequenteerd door diplomaten en journalisten, van rechts en links. Ook Ernest Hemingway en Robert Capa kwamen er vaak .
In de envelop bevond zich, in de afgescheurde hoek van weer een andere envelop, een stapeltje afgeknipte Leica kleinbeeldnegatieven, zesentwintig in getal, aan de nummering te zien afkomstig van verschillende films. Op de buitenkant een stempel van de Spaanse nationalistische censuur.
Een fotograaf zal een kleinbeeldfilm niet gauw in stukjes knippen, hoe moet hij daarmee aan het werk met zijn vergrotingsapparaat ? Het leek er dus op dat de negatieven om een of andere reden de Spaanse grens over waren gesmokkeld.
Terborgh heeft de Spaanse burgeroorlog ter plaatse intensief meegemaakt in de periode 1936 – 1938, toen hij werd overgeplaatst van Spanje naar Peking. Ik wist dat hij regelmatig tochten achter de frontlinie maakte met drie vrienden die hij in Madrid en in de Bar Basque had leren kennen en die hij “de wereldpers” noemde :
Hubert Hermans, journalist van katholieke Nederlandse dagbladen zoals De Residentiebode ; Paul Werner, een Zwitserse journalist ; en een Letse fotograaf genaamd Timuzko. Met hen maakte hij bijvoorbeeld de intocht van de Italiaanse troepen van Generaal Anibale Bergonzoli (‘Barba Elettrica’) in Santander mee, in Augustus/September 1937. Duidelijk een gezelschap van rechtse signatuur, deze vier heren.
Het was dus met grote nieuwsgierigheid dat ik de zesentwintig negatieven scande in een speciale HD kleinbeeldnegatief scanner. Het bleken prachtige foto’s te zijn, gemaakt in een stijl die doet denken aan die van Robert Capa.
Het kostte me geruime tijd voordat ik de foto’s kon identificeren, aan de hand van de erop afgebeelde puinhopen. Ze bleken te zijn genomen tijdens de val van de stad Teruel, in februari 1938. De veldslag om Teruel duurde van 15 december 1937 tot 22 februari 1938 en eiste naar schatting 85000 doden aan Republikeinse en 57000 doden aan Nationalistische kant.
Ik zal de foto’s in de toekomst publiceren op deze blog, maar het zal nog even duren voordat ik mijn Nederlandse serie over Terborgh kan voortzetten. Inmiddels kunt u de foto’s reeds bekijken op een van mijn twee Franse blogs, u hoeft daarvoor geen Frans te kennen, de foto’s spreken voor zich. Hier volgen twee links :
De val van Teruel, februari 1938
(bij Les Cosaques des Frontières, u kunt hierin de zeven geïllustreerde artikelen scrollen)
Terborgh en Antonini
(bij Le curator de contes, intocht Santander)
