Waar zit het geheugen? Alleen in de hersens? Ik geloof het niet. Het geheugen zit overal in je lijf. Je voelt, ziet, hoort en ruikt boodschappen met je lijf. Die nieuwtjes worden doorgegeven naar je hersens en keren terug naar je lijf, om er te worden opgeslagen. Je hersens zijn het processing centre. In/out. Hersenen, een lichaamsonderdeel zoals alle andere. Ik heb wel eens gehoord dat men heeft kunnen meten dat het lichaam op gevaar reageert voordat de hersenen er hoogte van krijgen. ‘Onwillekeurige reactie? Wat is dat?’, vraagt deze intuïtieve neuroloog.
Onlangs hoorde en zag ik Boris Berezovsky twee en een half uur lang Liszt spelen, met tot slot de Sonate in B. ‘Hoe is het mogelijk, hij speelt alles uit het hoofd’, zei mijn buurman. Ik schudde het mijne. Een stortvloed van diepe gevoelen komt over ons heen, gedragen door razendsnelle noten in een grote verscheidenheid aan klanken en nuances. Het is voor mij onmogelijk om te geloven dat die stortvloed in real time aangestuurd werd door alleen zijn hersens. Daar is niet voldoende tijd voor. Die muziek zat allang opgeslagen in zijn vingers, zijn polsen, armen, voeten, benen, zenuwen, hersencellen, lichaamscellen, zijn hele lijf, en brak uit. Eruptie.
Boris verbond ons met zijn ziel en met die van de componist. Even waren we overal in tijd en plaats. Alle zielen eventjes collectief. Een directe verbinding componist-pianist-toehoorder. Live. Liszt even niet dood. Tijdens de ovaties kwam de Rus terug, een schuchtere grote kerel met een verlegen jongensachtig gezicht. Met in de hand een klein blaadje notenschrift dat hij op de vleugel zette voor een toegift. Hij zei : ‘Ce petit romance de Rachmaninoff je ne sais pas encore par cœur. Mais je vais le jouer pour vous avec mon cœur’. Een man naar mijn hart. Terwijl je een pianostuk uit je hoofd leert gaat dat de hersens in. Daar ga je er mee aan de slag. Processing. Je vingers en je gevoel. Interactief. Dat proces heet : je maakt het je eigen.
Wanneer het je eigen is geworden dan zit het overal in je lijf, in het rythme centrum dat je hart is. Het proces is van willekeurig onwillekeurig geworden, alles gaat nu van zelf. Je ziel, je zelf dus, zit overal in je lijf. Denk aan Van Lommel’s studie van bijna-dood ervaringen en niet-locaal bewustzijn. Terwijl de hersens even dood zijn neemt het lijf de honneurs waar.
Listz componeerde ook een sonate getiteld ‘Après une lecture de Dante’. De zestien minuten die mijn neurologische inzichten veranderden. In het Concertgebouw hoorde ik die sonate spelen door Arcadi Volodos. Ook een Rus. We kregen af en toe een glimp van de Hemel te horen. Vagevuur en Hel vulden als onweders de grote concertzaal herhaaldelijk tot aan de nok. Het publiek onderging het ontzaglijke noodweer aan het eind lijfelijk, via alle organen.
Volodos speelde hetzelfde programma in de Musikverein te Wenen. Dankzij Sony staat het op CD en DVD. Luister en kijk die zeventien minuten Dante ongejaagd uit, dan weet je wat ik bedoel.
